تا کنون نامی از سنگ کیسه صفرا شنیده اید؟ فکر می کنید کیسه صفرا چه وظیفه ای در مسیر گوارش بر عهده دارد؟ کیسه صفرا یک اندام کوچک گلابی شکل است که در زیر کبد قرار گرفته دارد. با هر بار غذا خوردن، مایع سبز رنگی به نام صفرا از کیسه صفرا ترشح میشود تا در هضم چربی ها و ویتامین ها به بدن کمک کند. یکی از انواع بیماری های مرتبط با این اندام حیاتی، سنگ کیسه صفرا است. فکر می کنید چه عللی باعث ایجاد سنگ در کیسه صفرا می شود؟ در این مقاله تا پایان با ما همراه باشید تا اطلاعات جامعی درباره سنگ کیسه صفرا بدست آورید.
چیستی سنگ کیسه صفرا
سنگ صفرا ماده‌ای سفت و شبیه سنگ مرمر است که معمولا از جنس کلسترول و بیلی‌روبین تشکیل شده است و در کیسه صفرا به وجود می آید .
سنگ صفرا می‌تواند به کوچکی یک دانه ریز ماسه یا بزرگی یک توپ گلف باشد. در کیسه صفرا امکان شکل گرفتن یک سنگ بزرگ یا صدها سنگ کوچک و همین‌طور هر دوی آن‌ها وجود دارد.
وقتی که این سنگ، مجاری صفراوی را مسدود می‌کند، به طور ناگهانی درد در سمت راست و بالای شکم بروز پیدا می‌کند که به آن «حمله کیسه صفرا» یا «حملات صفراوی» گفته میشود.
اگر این علائم ادامه‌دار باشد و درمان نشود، ممکن است عوارض جدی بروز کند. با این وجود، اکثر موارد باعث مسدود شدن (مجاری صفراوی) نشده و بدون درد هستند، به همین جهت به این نوع سنگ‌ها«سنگ صفراوی خاموش» گفته میشود که معمولا نیازی به معالجه ندارند.
برای مطالعه بیشتر: ” لیپوساکشن” تغییر سایز یا لاغری؟
دلایل ایجاد سنگ کیسه صفرا
طبق آنچه در مجله‌ی دانشکده‌ی پزشکی هاروارد منتشر شده، ۸۰ درصد سنگ‌های صفرا از کلسترول و ۲۰ درصد بقیه از نمک‌های کلسیم و بیلی‌روبین تشکیل می‌شوند. دقیقا مشخص نیست که چه چیزی باعث تشکیل سنگ کیسه صفرا میشود، اما تئوری‌هایی وجود دارد که می‌گوید عوامل زیر می‌توانند منجر به تشکیل سنگ‌های صفراوی شوند.
۱. وجود کلسترول بیش‌ازحد در صفرا
وجود کلسترول بیش‌ازحد در صفرا می‌تواند به تشکیل سنگ‌های کلسترولی زردرنگ منجر شود. این سنگ‌های سخت هنگامی تشکیل می‌شوند که کلسترول ساخته‌شده توسط کبد، از کلسترولی که صفرا می‌تواند حل کند، بیشتر میشود.
۲. وجود بیلی‌روبین بیش‌ازحد در صفرا
بیلی‌روبین، یک ماده‌ی شیمیایی است که وقتی کبد سلول‌های قرمز قدیمی خون را تجزیه می‌کند، تولید میشود. مواردی مانند آسیب‌های کبدی و برخی از اختلالات خونی باعث می‌شوند کبد بیلی‌روبین بیشتری تولید کند. سنگ‌های رنگی کیسه صفرا هنگامی تشکیل می‌شوند که صفرا نتواند بیلی‌روبین اضافی را تجزیه کند. رنگ این سنگ‌های سخت، اغلب قهوه‌ای تیره یا سیاه است.
۳. پُر شدن کیسه صفرا
کیسه صفرا برای سالم ماندن و عملکرد درست، باید صفرای خود را خالی کند. اگر این کار انجام نشود، صفرا به‌شدت غلیظ و باعث تشکیل سنگ‌های صفراوی میشود.
درباره ی بیماری ایدز چه می دانید؟
نشانه های سنگ کیسه صفرا
وجود سنگ در کیسه صفرا، می‌تواند به درد در قسمت بالای شکم منجر شود. کسانی که به سنگ کیسه صفرا دچارند، ممکن است هنگامی‌که غذاهای پُرچرب مانند غذاهای سرخ‌‌شده می‌خورند، به‌مدت چند ساعت در صفرایشان دردی احساس کنند.
همچنین ممکن است موارد زیر را تجربه کنند:
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- ادرار تیره؛
- مدفوع به رنگ رُس؛
- درد شکم؛
- زردی چشم؛
- آروغ زدن؛
- اسهال؛
- سوء هاضمه.
این علائم به‌عنوان کولیک صفراوی نیز شناخته می‌شوند.
سنگ‌های صفراوی، خودشان باعث ایجاد درد نمی‌شوند. درد، زمانی به‌وجود می‌آید که سنگ کیسه صفرا از حرکت صفرا ممانعت کند.
به‌گفته‌ی کالج گوارش آمریکا، ۸۰ درصد از مردم، «سنگ‌های صفراوی خاموش» دارند، یعنی درد یا سایر علائم را تجربه نمی‌کنند. در این موارد، سنگ‌های صفراوی به‌وسیله‌ی اشعه‌ی ایکس یا در حین جراحی کشف می‌شوند.
این محتوای مفید را هم دنبال کنید: همه چیز درباره دیابت نوع 1
افرادی که زمینه بیشتری برای ابتلا به سنگ کیسه صفرا دارند
در گروه‌های خاصی خطر ابتلا به این بیماری بیش از سایرین است.
- زنان بیشتر از مردان مستعد ابتلا به این بیماری هستند. در زنانی که به دلیل بارداری، بدنشان هورمون پروژسترون بیشتری دارد، یا مبتلا به بیماری هستند که باید هورمون درمانی شوند و یاقرص‌های ضد بارداری مصرف می‌کنند، احتمال تشکیل سنگ صفرا بیشتر است.
- در افراد مسن شانس بروز سنگ بیشتر از جوانان است و هر چه سن فرد بالاتر می‌رود، ابتلا به این بیماری نیز افزایش پیدا می‌کند.
- افرادی که سابقه خانوادگی سنگ صفرا دارند خطر ابتلا به این عارضه در آنان بیشتر است.
بیشتر بخوانید، بیشتر بدانید: درباره دیابت نوع 2 چه می دانید؟ + از علائم تا درمان
سنگ کیسه صفرا چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک فرد را معاینه و به تغییرات مشهود در رنگ چشم‌ها و پوست فرد توجه می‌کند. رنگ زرد پوست یا چشم‌ها، ممکن است نشانه‌ای از یرقان باشد که نتیجه‌ی بالا بودن بیلی‌روبین بدن است.
همچنین موارد زیر نیز به پزشک کمک می‌کنند بیماری را دقیق‌تر تشخیص بدهد:
- سونوگرافی: سونوگرافی، تصاویری از داخل شکم ارائه می‌دهد. این روش عمدتا برای تأیید وجود سنگ کیسه صفراست و می‌تواند ناهنجاری‌های مرتبط با کوله سیستیت حاد را نیز نشان بدهد.
- سی‌‌تی اسکن شکمی: در این روش، از کبد و ناحیه‌ی شکم تصویربرداری میشود.
- اسکن رادیونوکلئید کیسه صفرا: انجام این اسکن حدود یک ساعت طول می‌کشد. متخصص، یک ماده‌ی رادیواکتیو را به درون رگ‌های فرد تزریق می‌کند. این ماده از طریق خون به کبد و کیسه صفرا می‌رود و می‌تواند شواهدی مبنی بر عفونت یا انسداد مجاری صفراوی به‌دلیل وجود سنگ را نشان بدهد.
- آزمایش خون: در این آزمایش، میزان بیلی‌روبین خون اندازه‌گیری و همچنین مشخص میشود کبد چقدر خوب کار می‌کند.
- کلانژیوگرافی آندوسکوپیک پس‌رونده یا ERCP: در این روش از دوربین و اشعه‌ی ایکس برای بررسی مشکلات مجاری صفراوی و پانکراس استفاده میشود. ERCP به پزشک کمک می‌کند سنگ‌هایی را که در مجرای صفرا گیر کرده‌اند، پیدا کند.
جهت آگاهی: درباره واریس مری بیشتر بخوانید
روش های درمانی سنگ کیسه صفرا
درمان معمول این بیماری، عمل جراحی است. اما در همین حال، در برخی موارد سنگ‌های کلسترولی بدون جراحی درمان می‌شوند. اما سنگ‌های رنگدانه‌ای نیاز به عمل جراحی دارند.
درمان‌های غیرجراحی
امروزه برای درمان سنگ‌های صفراوی به‌ندرت از دارو استفاده میشود، چون تکنیک‌های لاپاراسکوپیک و روباتیک، جراحی را بسیار کم‌ریسک‌تر کرده‌اند. بااین‌حال افرادی که تمایلی به جراحی ندارند، می‌توانند برای حل کردن سنگ‌های صفراوی ناشی از کلسترول، ۲ تا ۴ بار در روز داروی اورسودیول (اکتی‌گال، اورسو) مصرف کنند. ممکن است چندین سال طول بکشد تا داروها، سنگ‌های صفراوی را از بین ببرند و اگر درمان قطع شود، ممکن است سنگ‌های صفراوی دوباره تشکیل شوند.
سنگ‌شکنی با موج ضربه‌ای، یک گزینه‌ی دیگر است. دستگاه سنگ‌شکن، با تولید امواجی که از بدن فرد عبور می‌کنند، سنگ‌های صفراوی را می‌شکند.
عمل جراحی برای برداشتن سنگ صفرا
به عمل جراحی برداشتن سنگ کیسه صفرا «کوله‌سیستکتومی (Cholecystectomy)» گفته میشود که از رایج‌ترین عمل‌های جراحی است.
کیسه صفرا از اندام‌های حیاتی بدن نیست، به این جهت برداشتن آن تاثیر زیادی روی کیفیت زندگی ندارد. برای عمل برداشتن کیسه صفرا بیمار بیهوش میشود و با برداشتن آن ، مسیر صفرا از کبد به روده کوچک تغییر می‌یابد.
سخن پایانی
در این نوشتار درباره سنگ کیسه صفرا صحبت کردیم. علائم و علل آن را بیان کردیم. قابل ذکر است که غذاهای غنی از فیبر، میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین‌های بدون چربی و مصرف لبنیات کم چرب، ممکن است به رفع علائم و کاهش خطر بازگشت سنگ کیسه صفرا کمک کنند. امید است این مطلب برایتان مفید بوده باشد.
