نوعی از افسردگی که گاهی ممکن است بعد از تولد نوزاد در برخی مادرها به وجود بیاید، افسردگی پس از زایمان نامیده میشود. احتمال ابتلا به این افسردگی در ایران زیاد نیست و آمار آن در حدود ۱۵ درصد از زایمانهاست. این افسردگی معمولاً در طول چند ماه ابتدایی بعد از تولد نوزاد ایجاد میشود و درصورتیکه درمان نشود میتواند بیشتر از یک سال ادامه داشته باشد، اما در صورت تشخیص و درمان به موقع، بهبود شما سریعتر خواهد بود. در این مطلب میتوانید با دلایل افسردگی پس از زایمان، علائم شایع آن، روشهای درمان و نکاتی مهم ولی ساده برای مقابله با افسردگی پس از زایمان آشنا شوید.
احساسات یک مادر با افسردگی پس از زایمان چگونه است؟
تولد نوزاد میتواند احساسات قدرتمند مختلفی را آغاز کند، از هیجان و شادی گرفته تا ترس و اضطراب. اما همچنین میتواند منجر به چیزی شود که انتظارش را ندارید – افسردگی. اکثر مادران تازه متولد شده پس از زایمان دچار “بزرگ بلوز” پس از زایمان میشوند که معمولاً شامل نوسانات خلقی، طلسم گریه، اضطراب و مشکل در خوابیدن است. بلوز کودک معمولاً در 2 تا 3 روز اول پس از زایمان شروع میشود و ممکن است تا دو هفته ادامه یابد. اما برخی از تازه مادران شکل شدیدتر و طولانی مدت این مشکل را تجربه میکنند که به عنوان این نوع بیماری روحی پس از زایمان شناخته میشود.
گاهی اوقات این مشکل حین زایمان نامیده میشود زیرا میتواند در دوران بارداری شروع شود و بعد از زایمان ادامه یابد. به ندرت، یک اختلال خلقی شدید به نام روان پریشی پس از زایمان نیز ممکن است پس از زایمان ایجاد شود. افسردگی پس از زایمان یک نقص یا ضعف شخصیتی نیست. گاهی اوقات این فقط یک عارضه زایمان است. اگر افسردگی پس از زایمان دارید، درمان سریع میتواند به شما در مدیریت علائم کمک کند و به شما کمک کند با کودک خود پیوند برقرار کنید.
علت افسردگی پس از زایمان چیست؟
هیچ دلیل واحدی برای افسردگی پس از زایمان وجود ندارد، اما ژنتیک، تغییرات فیزیکی و مسائل عاطفی ممکن است نقش داشته باشند:
ژنتیک
مطالعات نشان میدهد که داشتن سابقه خانوادگی افسردگی پس از زایمان – به خصوص اگر شدید باشد – خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان را افزایش میدهد.
تغییرات فیزیکی
پس از زایمان، کاهش شدید هورمونهای استروژن و پروژسترون در بدن شما ممکن است به افسردگی پس از زایمان کمک کند. سایر هورمونهای تولید شده توسط غده تیروئید شما نیز ممکن است به شدت کاهش یابد – که میتواند احساس خستگی، تنبلی و افسردگی را در شما ایجاد کند. برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله بلوغ زودرس چیست؟ را مطالعه کنید.
مسائل عاطفی
وقتی کم خواب هستید و خسته هستید، ممکن است در رسیدگی به مشکلات جزئی هم دچار مشکل شوید. ممکن است در مورد توانایی خود در مراقبت از نوزاد مضطرب باشید. ممکن است احساس جذابیت کمتری داشته باشید، با احساس هویت خود مبارزه کنید یا احساس کنید که کنترل زندگی خود را از دست داده اید. هر یک از این مسائل میتواند به افسردگی پس از زایمان کمک کند.
عوامل خطر
هر مادر تازه واردی میتواند پس از زایمان را تجربه کند و ممکن است پس از تولد هر کودکی، نه فقط اولین فرزند، ایجاد شود. با این حال، خطر شما افزایش مییابد اگر:
- شما سابقه افسردگی، چه در دوران بارداری و چه در زمانهای دیگر دارید.
- اختلال دوقطبی دارید.
- شما پس از بارداری قبلی دچار افسردگی پس از زایمان شده اید.
- شما اعضای خانواده دارید که افسردگی یا سایر اختلالات خلقی داشته اند.
- در طول سال گذشته رویدادهای استرس زا مانند عوارض بارداری، بیماری یا از دست دادن شغل را تجربه کرده اید.
- کودک شما مشکلات سلامتی یا سایر نیازهای خاص دارد.
- شما دوقلو، سه قلو یا چند قلو دارید.
- در شیردهی مشکل دارید.
- شما در روابط خود با همسر یا شریک زندگی خود مشکل دارید.
- شما سیستم پشتیبانی ضعیفی دارید.
- مشکلات مالی دارید.
- بارداری برنامه ریزی نشده یا ناخواسته بود.
علائم افسردگی پس از زایمان چیست؟
علائم افسردگی بعد از زایمان متنوعند و میتوانند رنجی از خفیف تا شدید داشته باشند.
۱. علائم اندوه ناشی از نوزاد:
علائم و نشانههای آن بین چند روز تا دو هفته پس از زایمان باقی میمانند و شامل نوسان خلق، اضطراب، غم، تحریک پذیری، احساس گیرافتادن، گریه، کاهش تمرکز، مشکل اشتها و مشکل خواب میشود.
۲. علائم افسردگی بعد از زایمان:
ممکن است در ابتدا با اندوه ناشی از نوزاد اشتباه شود، اما علائم شدیدتر و طولانی تر است و درنهایت ممکن است با توانایی مادر برای مراقبت از نوزاد و انجام سایر وظایف روزانه تداخل پیدا کند. علائم معمولا طی ۴ تا ۶ هفته اول بعد از زایمان شروع میشوند اما ممکن است زودتر، طی حاملگی، یا دیرتر، تا یک سال بعد از زایمان، نیز شروع شوند. علائم و نشانههای آن شامل:
- بیشتر بخوانید: درباره واریس مری بیشتر بخوانید
- خلق پایین یا نوسان خلق شدید
- گریه شدید و گاهی بدون علت مشخص
- دشواری در برقراری پیوند با نوزاد (احساس نزدیکی با نوزاد)
- دوری از خانواده و دوستان یا احساس طرد شدن
- از بین رفتن اشتها یا غذا خوردن بیش از حد معمول
- ناتوانی در خواب یا خوابیدن بیش از اندازه
- خستگی بسیار شدید یا فقدان انرژی
- سردرد
- دل درد یا تاری دید
- کاهش شوق یا لذت در فعالیتهایی مانند تفریحات معمول، غذا، مراقبت از خود و رابطه جنسی
- عصبانیت یا تحریک پذیری بیش از اندازه
- ترس از اینکه مادر خوبی نباشد
- یاس و ناامیدی
- احساس بی ارزشی
- خجالت
- گناه یا ناتوانی
- کاهش توانایی خوب فکر کردن
- تمرکز کردن
- یادگیری
- حافظه یا تصمیم گیری
- بی قراری
- حملات شدید اضطراب یا پانیک
- تفکرات آسیب به خود یا نوزاد و تفکرات تکرار شونده مرگ یا خودکشی.
۳. علائم و نشانههای سایکوز پس از زایمان:
کسی که دچار سایکوز پس از زایمان است، شرایط نادری که معمولا طی هفته اول پس از زایمان دیده میشود، علائم و نشانههای شدیدی دارد که شامل:
- گیجی و عدم آگاهی
- توهم و هذیان (یعنی حس کردن چیزهایی که وجود ندارند یا داشتن تفکری که غیرواقعی است)
- اختلالات خواب
- امتناع از غذا خوردن
- تفکرات وسواسی یا ترس نسبت به نوزاد
- انرژی و پرخاشگری زیاد
- توهم توطئه و تلاش برای آسیب به خود و نوزاد.
پیشگیری از افسردگی پس از زایمان
برای پیشگیری از ابتلا به افسردگی پس از زایمان، اقداماتی را میتوان انجام داد:
سابقه ابتلا به افسردگی:
اگر سابقه افسردگی یا افسردگی بعد از زایمان دارید و قصد بارداری مجدد دارید، یا پیش از بارداری و یا به سرعت پس از اینکه متوجه بارداری خود شدید، به دکتر زنان و زایمان خود اطلاع دهید. از سنگ کیسه صفرا چه می دانید؟
طی بارداری:
پزشک شما را از نزدیک برای بررسی علائم و نشانههای افسردگی تحت نظر میگیرد. او ممکن است از شما بخواهد پرسشنامه غربالگری افسردگی را حین بارداری یا پس از زایمان پرکنید. گاهی افسردگی خفیف میتواند توسط گروههای حمایت کننده، مشاوره یا روانشناس مدیریت شود. در سایر موارد ممکن است داروهای ضدافسردگی، حتی طی بارداری، توصیه شوند.
بعد از تولد نوزاد:
پزشک ممکن است چکاپ زودهنگام پس از زایمان را برای علائم و نشانههای افسردگی بعد از زایمان توصیه کند. اگر سابقه افسردگی بعد از زایمان دارید، ممکن است روانپزشک درمان ضدافسردگی یا روان درمانی را بلافاصله پس از زایمان توصیه کند.
ممکن است روانپزشک یا دکتر زنان برای درمان افسردگی بعد از زایمان شما داروهای ضدافسردگی تجویز کند. اما شما اطمینان حاصل کنید که پزشک شما می داند که شما در حال شیردهی هستید. برای بسیاری از این داروها، هیچ مدرکی وجود ندارد که سبب بروز مشکلات برای نوزادان شیرخوار باشد، بنابراین تغذیه با شیر مادر معمولا امکان پذیر است.
هر چند در نهایت که تصمیم گیری برای هر زنی شخصی است. برخی از داروهای ضد افسردگی برای سالهای زیادی است که در شیردهی استفاده می شوند. اطلاعات در مورد داروهای جدیدتر کمتر وجود دارد. دکتر شما می تواند شما را مشاوره کند و اطلاعات جدید و به روز را به شما ارائه کند.
چگونگی تشخیص افسردگی پس از زایمان
برای تشخیص افسردگی بعد از زایمان باید به روانپزشک متخصص مراجعه شود. روانپزشک با گرفتن شرح حال بیمار و انجام تستها و معاینات دقیق افسردگی بعد از زایمان را تشخیص خواهد داد زیرا در برخی موارد ممکن است این افسردگی با افسردگیهای خفیف اشتباه گرفته شود. در نهایت روند درمانی افسردگی بعد از زایمان با نظر روانپزشک و تحت نظر او آغاز خواهد شد. افسردگیهای بعد از زایمان به ۳ دسته زیر تقسیم میشوند:
دسته اول: افسردگی دسته اول از نوع خفیف افسردگی بعد از زایمان است. این افسردگی به علت خفیف بودن نیازی به درمان توسط روانپزشک و اقدامات درمانی ندارد و معمولا ۳ یا ۴ روز بعد از زایمان بروز پیدا میکند. این افسردگی تا چند ساعت و یا در بیشترین حالت تا چند روز ادامه دارد. درباره تالاسمی مینور در بارداری چه می دانید؟
دسته دوم: افسردگی دسته دوم از نوع شدیدتر است و به آن افسردگی بعد از زایمان گفته میشود. این افسردگی در ۶ ماه اول پس از زایمان با بروز علائمی مانند احساس خستگی، انرژی کم، تحریک پذیری و افکار خودکشی و … شروع میشود. برای درمان این افسردگی حتما باید به روانپزشک مراجعه کرد.
دسته سوم: افسردگی دسته سوم از افسردگی بعد از زایمان نیز شدیدتر است که به آن سایکوز بعد از زایمان میگویند. اکثر مادرانی که به این نوع افسردگی مبتلا میشوند فاکتورهای ابتلا به بیماری دوقطبی در آنها وجود داشته است. این نوع افسردگی عواقب خطرناکی مانند نوسانات خلقی شدید، تلاش برای صدمه زدن به خود و نوزاد و حتی تفکرات خودکشی را به دنبال دارد بنابراین حتما باید بیمار تحت درمان پزشکی قرار گرفته و در صورت نیاز بستری شود.
افسردگی پس از زایمان چه قدر طول میکشد؟
افسردگی بعد از زایمان چقدر طول میکشد؟ مدت زمان افسردگی بعد از زایمان در صورت عدم درمان به موقع میتواند طولانی شده و ماهها یا حتی سالها ادامه داشته باشد؛ اما این بدان معنا نیست که شما باید به تنهایی و در سکوت با آن دست و پنجه نرم کنید. مدت زمان افسردگی بعد از زایمان را نمیتوان به طور دقیق مشخص نمود. مطالعهای که در سال ۲۰۱۴ انجام شده بود نشان داد که در بسیاری از بیماران، علائم افسردگی با گذشت سه الی شش ماه پس از بروز اولیه از بین میروند.
با این حال در این مطالعه دیده شد که در عین حال موارد زیادی هم وجود دارد که بعد از شش ماه بهبود نیافتهاند. حدود سی الی پنجاه درصد از موارد مورد مطالعه بعد از یک سال هنوز هم دارای علائم افسردگی بعد از زایمان بودند. همچنین کمتر از نیمی از خانمهای مورد مطالعه بعد از گذشت سه سال از تولد، هنوز هم دچار افسردگیبعد از زایمان بودند.
چه افرادی بیشتر در خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان هستند؟
تقریبا تمامی زنان بعد از زایمان افسردگی میگیرند اما در افراد مختلف شدت و میزان افسردگی متفاوت است.
تست افسردگی پس از زایمان
تست افسردگی پس از زایمان (EPDS) یک پرسشنامه خودپرکننده ۱۰ سوالی است که از زنان خواسته میشود که به یکی از ۴ پاسخ احتمالی که تا حد امکان به واقعیت نزدیک است را با توجه به روحیات ۷ روز گذشته خود و بدون کمک از اطرافیان انتخاب کنند. این پرسشنامه میتواند در هر زمان پس از تولد مورد استفاده قرار گیرد، نمرات بسیار بالا در هفته اول پس از تولد نوزاد نشان از رفتن به سمت افسردگی دارد، توصیه میشود برای ۱۲ ماه اول بارها از این تست استفاده کنید. اگرچه تست افسردگی پس از زایمان (EPDS) برای استفاده پس از زایمان توسعه یافته بود، اما برای دوره بارداری نیز اعتبار سنجی شده است. مزیت دیگر پرسشنامه افسردگیپس از زایمان این است که شما خیلی سریع زنانی را شناسایی می کنید که افکار خودکشی دارند. اگر زن امتیاز بالایی بگیرد، لازم است که سریعا به روانشناس مراجعه و تحت درمان قرار گیرد.
برای افسردگی پس از زایمان چه باید کرد؟
معمولا درمان سریع افسردگی بعد زایمان شامل مشاوره و درمان روان شناسی، دارو درمانی یا ترکیبی از هر دو است. و البته اگر این درمانها باعث کاهش علائم افسردگی نشود، پزشک ممکن است روش های تحریک کننده مغز مانند الکتروشوک درمانی را پیشنهاد کند. درمان افسردگی بر پایه شدت بیماری زمینه ای، سابقه پاسخ به درمان و ترجیح بیمار انجام می شود. زنانی که نخستین دوره افسردگی خود را با شدت خفیف تا متوسط در دوران بارداری تجربه می کنند، می توانند از روشهای غیر دارویی سودبرند.
مشاوره و رواندرمانی به مادری که دچار افسردگی پس از زایمان است کمک میکند تا بهتر بتواند علائم بیماری را کنترل کند. دو روش علمی و مورد تأیید برای درمان افسردگیپس از زایمان روان درمانی بین فردی و تکنیک درمان رفتاری-شناختی یا سی بی تی است. در این روش به مادر روشهای متفاوتی را برای فکر کردن، رفتار کردن و واکنش نشان دادن به موقعیتها یاد میدهد.
روان درمانی بین فردی بر این پایه است که حوادث زندگی و روابط بین فردی ما میتواند روی خلق و خویمان تأثیر داشته باشد (و برعکس). هدف عمده در این روش این است که فرد افسرده بتواند مهارتهای خود را در روابط بین فردی تقویت کرده و شبکه حمایتی خود را گسترش دهد و البته بتواند انتظارات واقع بینانهای از خود و اطرافیان داشته باشد تا با مشکلات و بحرانهای شخصیاش مواجه شود.
از طرف دیگر، پزشک شما ممکن است برای درمان افسردگیپس از زایمان از داروها یا مکمل های ضد افسردگی استفاده کند. این داروها شیوه ای را که مغز برای استفاده از مواد شیمیایی کنترل کننده خلق و خو و استرس و… دارد، بهبود میدهد. البته این داروها باید حتما زیر نظر پزشک متخصص استفاده شوند به خصوص برای مادرهایی که پس از زایمان میخواهند شیردهی داشته باشند. یادتان باشد که هر کدام از این داروها برای اینکه تأثیر خود را نشان دهند، معمولا به ۶ تا ۸ هفته زمان نیاز دارند و علائم مربوط به اشتها، تمرکز و خواب معمولا قبل از خلق و خو بهبود پیدا میکنند. بنابراین اگر احساس میکنید دارویی که مصرف میکنید، تأثیری برایتان نداشته، باید حتما قبل از قطع یا تغییر دوز آن، با پزشک معالجتان مشورت کنید.
معرفی روشهای درمان افسردگی پس از زایمان
درمان افسردگیبعد از زایمان سزارین و طبیعی معمولاً با روشهای زیر درمان میشود:
۱. روان درمانی
صحبت با یک روان درمانگر میتواند کمک بزرگی برای شخص باشد و به بهبود وضعیت او کمک کند.
۲. تجویز داروهای ضدافسردگی
در برخی شرایط ممکن است روانپزشک داروی ضدافسردگی تجویز کند. ناگفته نماند که داروهایی تجویز میشوند که خطری برای نوزاد نداشته باشند. طبق تحقیقات انجامشده در بین داروهای ضدافسردگی، داروهای سه حلقهای (TCA) مانند ایمی پرامین و نورتریپتیلین جزو کمخطرترین داروهای برای نوزادان هستند.
همچنین داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) مانند پاروکستین و سرترالین برای افرادی تجویز میشوند که دارای مشکلات قلبی،صرع یا افسردگی شدید با تفکر خودکشی هستند.
۳. تنها نماندن مادر
مادر نباید تنها بماند و باید با همسر، دوستان و خانواده وقت بگذراند و در مورد احساسات خود صحبت کند.
۴. در پیش گرفتن شیوه زندگی سالم
داشتن شیوه زندگی سالم میتواند به بهبود افسردگی کمک کند. این شیوه زندگی سالم میتواند شامل فعالیت بدنی مانند پیادهروی با نوزاد، داشتن یک رژیم غذایی سالم و مناسب، داشتن استراحت کافی، دوری از الکل و دخانیات و … شود.
درمان سایکوز پس از زایمان
اگر فرد دچار سایکوز پس از زایمان شود، باید خیلی سریع درمان شروع گردد. درمان میتواند شامل داروهایی مانند آنتی سایکوزها، تثبیت کنندههای خلق و بنزودیازپینها باشد. در صورتی که سایکوز شدید باشد و دارو نتواند مشکل را رفع کند، از درمان الکتروشوک (ECT) استفاده میشود.
افسردگی پس از زایمان در مردان چیست؟
افسردگیبعد از زایمان (PPD) نوعی از اختلال خلقی است که پس از تولد کودک ایجاد میشود. در حالی که اغلب زنان دچار این نوع از افسردگی میشوند، افسردگی بعد از زایمان در مردان نیز رؤیت شده است. مردان درد زایمان را تجربه نمیکنند و نیاز به بهبود فیزیکی ندارند، اما حضور یک فرد جدید در زندگی تغییری اساسی به شمار میرود. خستگی و استرس ناشی از مراقبت از فرزند میتواند منجر به افسردگیپس از زایمان در مردان شود.
هیچ معیار مشخصی برای افسردگی بعد از زایمان در مردان وجود ندارد؛ اگرچه ممکن است در طول یک سال، با علائم هیجانهای محدود، تحریکپذیری و افسردگی ظاهر شود. عوامل خطر شامل سابقه افسردگی در هر یک از والدین، فقر و تغییرات هورمونی است. ممکن است با اختلالات اضطرابی همراه باشد و بر خانواده و کودک در حال رشد تأثیر منفی بگذارد. درمان شامل رواندرمانی و دارودرمانی است. به پزشکان توصیه میشود تا در سال اول پس از زایمان، افسردگی را در مردان غربال کنند و در صورت وجود افسردگی، درمان یا ارجاع درمانی را ارائه دهند.
نشانههای افسردگی بعد از زایمان در مردان
احساس خستگی، آشفتگی و استرس پس از تولد فرزند، از جنبههای طبیعی پدر و مادر بودن است. اگر این علائم در طولانیمدت باقی بماند و در زندگی روزمره و مراقبت از کودک اختلال ایجاد کند، احتمال افسردگیپس از زایمان وجود خواهد داشت.
بسیاری از علائم افسردگیپس از زایمان در پدران همچون اختلالافسردگی اساسی (MDD) بوده و همچنین نشانهها از فردی به فرد دیگر متفاوت است. با این حال علائم رایجی وجود دارد که به شرح زیر است:
- تغییر قابلتوجهی در اشتها
- تغییر وزن
- ناتوانی و اختلال در خواب
- درد غیرقابلتوضیح
- از دست دادن انرژی
- احساس غمگینی یا ناامیدی
- احساس بیارزشی یا گناه
- نگرانی بیش از حد
- ناتوانی در تمرکز یا تصمیمگیری
- تغییرات ناگهانی در خلقوخو
- افکار خودکشی یا مرگ
- افکار مزاحم آسیب رساندن به نوزاد
- تحریکپذیری و طیف محدودی از احساسات
نقش همسر در افسردگی پس از زایمان چیست؟
- شوکه و یا نا امید نشوید اگر شریک زندگیتان، دوستان و یا خانواده تان می گویند او افسردگی پس از زایمان دارد. این مشکل شایعی است و می تواند به طور موثری درمان شود.
- اطمینان حاصل کنید که شما متوجه می شوید که افسردگیپس از زایمان چیست. در صورتی که اطلاعات بیشتری نیاز دارید از روانشناس بپرسید.
- بهتر است با کسی که افسرده است زمان گذراند. این بسیار مهم است که به او گوش دهید، حمایتش کنید و او را تشویق کنید. به او اطمینان خاطر دهید که بهتر خواهد شد.
- همسر خود را جدی بگیرید. اگر می گوید که دیگر نمی خواهد زندگی کند یا می خواهد به خود ضربه بزند سریع درخواست کمک حرفه ای کنید.
- همسر خود را تشویق کنید که برای درمان کمک بخواهد. اگر شما هر گونه نگرانی در مورد درمان دارید، با دکتر در این مورد صحبت کنید.
- تا می توانید در کارهای عملی کمک کنید. این شامل غذا دادن و عوض کردن کودک، خرید، پخت و پز و یا انجام کارهای خانه می شود.
سخن پایانی
افسردگی بعد از زایمان شایع تر از چیزیست که تصور می شود. ممکن است هر مادری این احساس را تجربه کند. اما مهم است بدانید که شما در ایجاد این شرایط مقصر نیستید و تنها باید به دنبال کمک گرفتن از یک روانشناس یا روانپزشک باشید تا مدت زمان افسردگی بعد از زایمان را کوتاهتر و آسیبهای ناشی از آن را کمتر کنید.
سوالات متداول
کاملا. طبق نتایج آزمایشاتی که در این زمینه انجام شده است، از هر 7 زن 1 نفر آن را تجربه می کند و تقریباً نیمی از این زنان سابقه افسردگی قبلی ندارند. هنگامی که با PPD دست و پنجه نرم می کنید، دانستن این که شما تنها نیستید، بسیار راحت کننده است و بسیاری از زنان دیگر نیز قبلاً در این مسیر قرار داشته اند. بسیاری از مادران علائم مشابهی از افسردگی پس از زایمان را تجربه می کنند.
به اصطلاح “کودک آبی” یک دوره کوتاه از زمان درست پس از تولد است که والدین جدید احساس نگرانی ، خستگی و ناراحتی عمومی می کنند. این ها عوارض جانبی بسیار متداولی برای سازگاری با ورود یک نوزاد جدید هستند و اکثر مادران جدید نوعی “کودک آبی” را تجربه می کنند. افسردگی پس از زایمان، مجموعه ای شدیدتر از احساسات را به همراه دارد که برای مدت زمان طولانی تری (بیش از چند هفته) ادامه دارد.