شکاف لب یا لب شکری (cleft lip) به وضعیتی اشاره دارد که در آن یک شکاف و یک فضای باز در طول لب وجود داشته باشد. این شکاف میتواند کوچک یا بزرگ باشد به طوری که لب فوقانی و بینی را به هم وصل کند. شکاف کام (cleft palate) نیز هنگامی رخ می‌دهد که سقف دهان در حین رشد اولیه جنین در داخل رحم مادر، به درستی بسته نشود. کام از دو قسمت به نام های کام سخت و کام نرم تشکیل شده است. که هر یک از آنها قابلیت شکاف برداشتن دارد.براساس اعلام مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری امریکا، لب شکری و شکاف کام نیز به عنوان نوعی نقص مادرزادی مربوط به دهان و دندان شناخته میشود که سالانه بیش از 7000 نوزاد با این وضعیت در آمریکا متولد می‌شوند.شکاف کم و لب شکری چیست و به چه علت به وجود می‌آید؟ آیا میتوان از شکاف کام در کودکان جلوگیری کرد؟ درمان آن چگونه است؟ در این مقاله به این سوالات پاسخ خواهیم داد.
فهرست مطالب
- شکاف کام و لب چیست؟
- علائم شکاف کام و لب چیست؟
- علل شکاف کام و لب چیست؟
- راههای تشخیص شکاف لب و کام چگونه است؟
- عوارض جانبی شکاف کام و لب چگونه است؟
- بررسی اقداماتی برای پیشگیری از شکاف کام و لب
- معرفی روشهای درمان شکاف کام و شکاف لب
- مقابله با بیماری و حمایت از فرد مبتلا به شکاف کام
- سخن پایانی و سوالات متداول
شکاف کام و لب چیست؟
شکاف لب یا لب شکری به وضعیتی اشاره دارد که در آن یک شکاف و یک فضای باز در طول لب وجود داشته باشد. این شکاف میتواند کوچک یا بزرگ باشد به طوری که لب فوقانی و بینی را به هم وصل کند.
شکاف کام نیز هنگامی رخ می‌دهد که سقف دهان در حین رشد اولیه جنین در داخل رحم مادر، به درستی بسته نشود. کام از دو قسمت به نام های کام سخت و کام نرم تشکیل شده است. که هر یک از آنها قابلیت شکاف برداشتن دارد. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله جرمگیری دندان به کمک لیزر را بخوانید.
علائم شکاف کام و لب چیست؟
معمولاً شکاف موجود در لب بالایی و کام دهان بلافاصله بعد از تولد قابل تشخیص است.این نقص مادرزادی معمولاً به این اشکال ظاهر میشود:
- یک شکاف در لب و سقف دهان که میتواند یک یا دو طرف صورت را تحت تاثیر قرار دهد.
- شکاف لب تنها به شکل یک شکاف کوچک در این قسمت دیده میشود. یا به سمت لثه‌ی بالایی و سقف دهان در قسمت زیرین بینی ادامه خواهد داشت
- یک شکاف در سقف دهان که تغییری در ظاهر ایجاد نمی‌کند.
گاهی شکاف تنها در ماهیچه‌های قسمت نرم کام (کام شکافته زیرمخاطی (submucous cleft palate)) رخ می‌دهد. بدین ترتیب قسمت پشتی‌تر دهان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این نوع از کام شکافته چندان رایج نیست. به همین دلیل ممکن است در هنگام تولد شناخته نشود. تنها با گذشت زمان و با شدت گرفتن علایم قابل تشخیص باشد.
علایم و نشانه‌های لب شکری وشکاف کام شامل:
- تغذیه‌ی دشوار
- بلع دشوار – امکان خروج مایعات و غذا از طریق بینی وجود دارد
- صدای تو دماغی
- عفونت‌های گوش مزمن
علل شکاف کام و لب چیست؟
علت شکاف کام و لب هنوز به طور دقیق مشخص نیست. اما پزشکان معتقدند که این نقص به دلیل تاثیرات عوامل ژنتیکی و محیطی رخ می دهد. اگر یک یا هر دو والدین ژن ناقص مربوط به ایجاد این نقص را حمل کنند احتمالا فرزندشان نیز دچار این نقص خواهد شد.البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله درباره اورجت دندان را بخوانید.
علاوه بر عوامل ژنتیکی، محققان معتقدند که انجام برخی از کارها در طی دوره بارداری میتواند در به وجود آمدن شکاف لب و شکاف کام در جنین تاثیر داشته باشد. برای مثال موراد زیر میتوانند باعث بروز چنین نقصی شوند:
- سیگار کشیدن
- نوشیدن الکل
- سوء مصرف مواد مخدر
- دیابتی بودن
- عدم دریافت ویتامین های ضروری پیش از بارداری مثل اسید فولیک
شکاف می تواند به عنوان یک نقص جداگانه هنگام تولد یا به عنوان بخشی از یک سندرم ژنتیکی بزرگتر و جدیتر مانند سندرم وان-در-وود یا سندروم ولوکاردیوفاسیال رخ دهد که هر دو اختلال ناهنجاری ژنتیکی هستند.
لیست عوامل خطر ابتلا:
چندین عامل احتمال بروز لب شکری یا شکاف کام را در کودکان افزایش خواهد داد:
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای خانواده‌ی والدین به این مشکل مبتلا باشد، خطر ابتلای فرزندان آنها به این نقص مادرزادی بیشتر خواهد شد.
- تماس با برخی مواد در دوران بارداری: لب شکری و شکاف کام در زنان بارداری که سیگار می‌کشند، الکل و یا یک سری داروهای خاص مصرف می‌کنند، بیشتر از سایر افراد است.
- ابتلا به دیابت: شواهد حاکی از این است که زنانی که پیش از بارداری به دیابت مبتلا هستند، پیش از سایر افراد در معرض خطر داشتن فرزندی با این مشکل قرار دارند.
- چاق بودن در طی دوران بارداری: برخی از شواهد حاکی از افزایش تولد کودکان مبتلا به لب شکری یا کام شکافته در زنان چاق است.
مردان بیشتر از زنان به لب شکری با شکاف کام یا بدون آن مبتلا می‌شوند. در حالی که کام شکافته بدون لب شکری در زنان شایع‌تر است. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله ایمپلنت دندان چیست را بخوانید.
راههای تشخیص شکاف لب و کام چگونه است؟
با کمک امواج اولتراسوند میتوان وجود این مشکل را در طی دوره بارداری تشخیص داد. اگر پزشک تشخیص دهد که کودک شما در حالی که رحم قرار دارد، شکاف کام یا لب دارد، ممکن است بخواهد مقداری از حجم مایع آمنیوتیکی که کودک شما را احاطه کرده است ر ا به عنوان نمونه بردارد تا وجود عوارض دیگر را بررسی کند.
عوارض جانبی شکاف کام و لب چگونه است؟
کودکان مبتلا به این نقص مادرزادی، بسته به نوع و شدت شکاف، با چالش‌های زیادی رو به رو هستند:
- تغذیه‌ی سخت و دشوار: یکی از اولین نگرانی‌های بعد از تولد بحت تغذیه‌ی کودک مبتلا است. در حالی که بیشتر کودکان مبتلا به لب شکری قادر به تغذیه با شیر مادر هستند، کودکان مبتلا به شکاف کام در مکیدن سینه‌ی مادر با مشکلات زیادی رو به رو هستند.
- عفونت گوش‌ها و از دست دادن شنوایی: کودکان مبتلا به شکاف کام اکثراً با خطر عفونت گوش میانی و از دست دادن شنوایی رو به رو هستند.
- مشکلات دندانی: اگر شکاف تا لثه‌ی فک بالایی ادامه داشته باشد، احتمالاً رشد دندانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- مشکلات گفتاری: از آن‌جایی که کام در تشکیل صداها نقش اساسی دارد، در افراد دارای مشکل کام شکافته مشکلات گفتاری وجود دارد. صدای تولیدی توسط این افراد بیشتر از طریق بینی تشکیل خواهد شد.
- چالش برانگیز بودن مقابله با شرایط بیماری: کودکان مبتلا به لب شکری یا کام شکافته با مشکلات اجتماعی، رفتاری و احساسی زیادی رو به رو می‌شوند. این مشکلات به دلیل ظاهر خاص و استرس ناشی از حضور در مراکز درمانی برای فرد ایجاد میشود.
بررسی اقداماتی برای پیشگیری از شکاف کام و لب
بعد از اینکه کودکی با لب شکری به دنیا آمد، والدین باید امکان داشتن فرزند دیگری با همین مشکل را در نظر بگیرند. با وجود اینکه بیشتر موارد این بیماری قابل پیشگیری نیستند، با انجام کارهای زیر خطر ابتلای کودک را به آن کاهش دهید:
- مشاوره‌ی ژنتیک: اگر لب شکری و شکاف کام در خانواده‌ی شما سابقه دارد، حتماً پیش از بارداری به اطلاع پزشک برسانید. پزشک احتمالاً از شما خواهد خواست که در جلسات مشاوره‌ی ژنتیک شرکت کنید، متخصص ژنتیک توصیه‌هایی برای کاهش خطر ابتلای فرزند به این مشکل مادرزادی ارائه خواهد داد.
- مصرف ویتامین‌ها پیش از بارداری: اگر قصد بارداری دارید، حتماً با نظر و تجویز پزشک ویتامین‌های مورد نیاز را دریافت کنید.
- عدم مصرف الکل و تنباکو: مصرف این مواد در طی دوران بارداری احتمال به دنیا آمدن فرزند مبتلا به لب شکری یا کام شکافته را افزایش خواهد داد.
معرفی روشهای درمان شکاف کام و شکاف لب
هدف درمان لب شکری و شکاف کام بهبود توانایی غذا خوردن، صحبت کردن و داشتن حس شنوایی و ظاهری طبیعی است. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله درباره اپن بایت دندان را بخوانید.
تیمی که به این مشکلات رسیدگی می‌کنند، شامل:
- جراح متخصص در امر اصلاح کام و لب شکافته، مانند پزشک متخصص پلاستیک و گوش و حلق و بینی
- جراح دهان و دندان
- پزشک متخصص کودکان
- دندانپزشک اطفال
- پرستار
- شنوایی سنج
- گفتار سنج
- مشاور ژنتیک
- مددکار اجتماعی
- روانشناس
معمولا برای اصلاح این مشکل و سایر مشکلات وابسته به آن از جراحی استفاده میشود.
جراحی:
جراحی برای رفع مشکلات ناشی از این نقص مادرزادی به وضعیت کودک بستگی دارد. علاوه بر اصلاح اولیه‌ی کام شکافته، یک سری جراحی های تکمیلی برای بهبود وضع گفتاری و ظاهر لب و بینی کودک انجام میشود.
جراح معمولاً به این ترتیب عمل می‌کند:
- اصلاح لب شکری – در سه ماه تا 6 ماه اول زندگی کودک
- اصلاح کام شکافته – تا 12 ماهگی کودک، هر چه این جراحی زودتر انجام شود، نتایج بهتری به دنبال خواهد داشت.
- جراحی‌های تکمیلی – بین 2 سالگی تا سال‌های اول نوجوانی
این جراحی‌ها در بیمارستان انجام می‌شوند. کودک تحت بیهوشی عمومی قرار گرفته و در طول جراحی هیچ دردی احساس نخواهد کرد. برای اصلاح این مشکلات از چندین روش جراحی استفاده خواهد شد و علاوه بر بازسازی منطقه‌ی آسیب دیده صورت از دیگر مشکلات و عوارض جانبی هم پیشگیری خواهد شد.
- اصلاح لب شکری: برای بستن شکاف لب دو قسمت شکاف برش خورده و بعد به هم بخیه زده می‌شوند. در هنگام انجام این عمل ترمیمی سعی میشود که نتیجه نهایی یک لب با ظاهر، ساختار و عملکرد طبیعی باشد. اگر نیاز باشد جراحی ترمینی بینی هم انجام خواهد شد.
- اصلاح شکاف کام: برای بستن شکاف و دوباره ساختن سقف دهان، بسته به وضعیت کودک از روشهای مختلفی استفاده میشود. جراح ممکن است در دو طرف شکاف برشی ایجاد کرده و بعد آن را با ماهیچه‌ها و بافت‌های مختلف بپوشاند و قسمت ترمیم شده را با بخیه ببندد.
- جراحی میرنگوتومی: در کودکان مبتلا به کام شکافته ممکن است برای کاهش خطر عفونت مزمن مزمن گوش میانی و از دست دادن شنوایی لوله‌هایی در گوش کار گذاشته شود. در این روش جراحی به منظور جلوگیری از تجمع مایعات گوش و برای ایجاد یک دهانه، یک لوله‌ی کوچک در قسمت پرده‌ی گوش نصب میشود.
- جراحی زیبایی برای بازسازی و احیای شکل ظاهری: این جراحی تکمیلی برای بهبود شکل ظاهری دهان، لب و بینی انجام میشود.
جراح با انجام این روش‌ها تا حدود زیاد و قابل توجهی ظاهر کودک، کیفیت زندگی، توانایی غذا خوردن، نفس کشیدن و صحبت کردن او را بهبود خواهد بخشید. خطرات احتمالی این جراحی شامل خونریزی، عفونت، طولانی شدن زمان بهبودی، وسیع شدن جای زخم، آسیب موقت یا دایم به اعصاب، رگ‌های خونی و دیگر ساختارهای صورت است.
درمان عوارض جانبی:
گاهی به واسطه‌ی لب شکری و کام شکافته مشکلات دیگری هم برای فرد ایجاد میشود که برای رفع آنها باید از این روشهای درمانی استفاده کرد:
- راهکارهایی برای تغذیه‌ی نوزاد، برای مثال استفاده از سر شیشه‌های شیر مخصوص
- گفتار درمانی برای اصلاح گفتار
- ابزارهای ارتودنسی برای اصلاح دندان‌ها
- زیر نظر دندانپزشک اطفال بودن برای بررسی چگونگی رشد دندان‌ها و سلامت کلی دهان و دندان
- بررسی مداوم گوش میانی برای تشخیص سریع عفونت احتمالی گوش
- استفاده از وسایل کمک شنوایی مانند سمعک برای کودکانی با مشکل ناشنوایی و کم شنوایی
- مراجعه به روانشناس و مشاور برای غلبه بر استرس و نگرانی‌ها
مقابله با بیماری و حمایت از فرد مبتلا به شکاف کام
هیچکس انتظار داشتن فرزندی با یک نقص مادرزادی را ندارد. والدین بی صبرانه مشتاق اضافه شدن عضو جدیدی به خانواده هستند، ولی به یکباره متوجه می‌شوند که فرزند تازه متولد شده‌ی آنها به لب شکری یا کام شکافته مبتلا است، این تجربه‌ی سخت از نظر احساسی و روانی میتواند به همه‌ی اعضای خانواده صدمه بزند.
برای والدین و اعضای خانواده:
اگر کودکی با این مشکل وارد زندگی شما شد، این نکات را مد نظر داشته باشید:
- خود را سرزنش نکنید: انرژی و توان خود را برای حمایت از فرزندتان متمرکز کنید
- احساسات خود را درک کنید: احساس ناراحتی، خشم و اندوه در این شرایط بسیار طبیعی است.
- کمک بخواهید: مددکار اجتماعی به شما برای به دست آوردن اطلاعات لازم در مورد این بیماری، گروه‌های حمایتی و منابع مالی در دسترس کمک خواهد کرد.
برای کودک:
شما میتوانید از راههای زیادی از کودک خود حمایت کنید:
- به کودک خود به عنوان یک انسان و نه یک مشکل نگاه کنید.
- مدام به جنبه‌های مثبت کودک خود اشاره کنید.
- به کودک اجازه‌ی تصمیم گیری بدهید و به این شکل اجازه دهید تا اعتماد به نفس پیدا کند.
- کودک را تشویق کنید .
- راههای ارتباطی را باز نگه دارید. به کودک اطمینان بدهید که در هر شرایطی و در صورت بروز هر مشکلی میتواند با شما صحبت کند.
آماده شدن برای ویزیت پزشک:
اگر لب شکری یا کام شکافته و یا هر دو در کودک تشخیص داده شود، برای طرح یک نقشه‌ی درمانی باید به پزشک متخصص مراجعه کرد، در ادامه اطلاعاتی که در هنگام ملاقات با پزشک به شما کمک خواهد کرد را با هم مرور می‌کنیم:
- به محدودیت‌های پیش از معاینه آگاه باشید: پیش از ویزیت پزشک موارد احتمالی را چک کنید، برای مثال گاهی پزشک از شما می‌خواهد که پیش از وقت تعیین شده محدودیت خاصی را در رژیم غذایی کودک اعمال کنید.
- لیستی از علایم و نشانه‌هایی که کودک نشان می‌دهد آماده کنید: هر گونه نشانه و علامتی که کودک نشان می‌دهد، حتی اگر به مشکل مربوط نباشد را یادداشت کنید.
- یکی از اعضای خانواده و یا دوستان را همراه خود ببرید: گاهی به خاطر سپردن تمام آن چه پزشک مطرح می‌کند برای والدین سخت خواهد بود، همراه داشتن یک دوست بسیار کمک کننده خواهد بود.
- لیستی از سوالات احتمالی خود تهیه کنید: این کار از اتلاف وقت جلوگیری خواهد کرد
سخن پایانی
شما در این مقاله با لب شکری یا شکاف لب و کام آشنا شدید. همچنین از علل و علائو و روشهای درمان آن آگاه شدید. اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
احتمال بروز اين ناهنجاري در پسران نسبت به دختران 3 به 2 مي‌باشد يعني در پسران بيشتر از دختران اتفاق مي‌افتد اما شكاف كام تنها (بدون شكاف لب) بيشتر در دختران اتفاق مي‌افتد. شكاف‌هاي دهاني معمولاً لب، لثه (آلوئول) ، كام سخت و نرم را درگير مي‌كنند. 4/3 آنها يكطرفه و 4/1 دو طرفه مي‌باشند. وقتي شكاف لب و كام يك طرفه است، طرف چپ بيشتر از راست درگير مي‌شود.
خطر ابتلاي فرزند ديگر در خانواده‌هايي كه فرزند مبتلا به شكاف لب و كام دارند به عوامل متعددي بستگي دارد ازميان اين فاكتورها مي‌توان تعداد افراد مبتلا به شكاف كام در خانواده، درجه قرابت آنها، نژاد و جنس افراد مبتلا و نوع شكاف هر فرد را نام برد.
تولد كودكي با نقايص مادرزادي مي‌تواند يك واقعه ي نگران كننده در طول زندگيِ هر خانواده‌اي باشد. همه ي افراد خانواده مي‌كوشند تا از تبديل شدن واقعه ي نگران كننده به وقايع آزار دهنده جلوگيري كنند. اگر اين وقايع غير قابل پيش‌بيني‌باشند معمولاً اثرات عميق‌تر و طولاني تري دارند.
ضربه رواني مي‌تواند توانايي سازمان دهي و انطباق‌پذيري خانواده را درهم ريزد. هر چه ناراحتي و آزردگي افراد بزرگتر باشد ناراحتي بيشتري در كل خانواده به وجود مي‌آيد.