تخصص غدد درون‌ریز یا (endocrinology) شاخه‌ای از پزشکی است که به مطالعه غدد بدن، هورمون‌ها و بیماری‌ها و اختلالاتی که بر بدن تاثیر می‌گذارند می‌پردازد. این تخصص شامل ارزیابی طیف وسیعی از علائم در ارتباط با عدم تعادل هورمون‌ها است. بسیاری از این اختلالات مزمن هستند (به این معنی که آنها در مدت زمان طولانی در بدن وجود دارند) و نیاز به مدیریت مداوم از سوی متخصص غدد را دارند. متخصص غدد خوب ، پزشکی است که متخصص در درمان غدد و اختلالات هورمونی است. در این مقاله هر آنچه که باید در ارتباط با متخصص و فوق تخصص غدد بدانید آورده شده است.
فهرست مطالب
- متخصص غدد و متابولیسم کیست؟
- کار متخصص غدد چیست؟
- تمرکز متخصص غدد خوب بر روی چیست؟
- چه زمانی باید به متخصص غدد مراجعه کرد؟
- زمان مراجعه به متخصص غدد و متابولیسم باید انتظار چه چیزی را داشت؟
- سخن پایانی و سوالات متداول
متخصص غدد و متابولیسم کیست؟
متخصص غدد به انگلیسی Endocrinologist نامیده می‌شود. این متخصص پزشکی است که در مورد غدد و هورمون‌های بدن تخصص دارد. این متخصصان با سیستم غدد و متابولیسم بدن و تمام فرایندهای بیوشیمیایی بدن سروکار دارند.سیستم غدد و متابولیسم بدن از غدد درون ریز و برون ریز مختلفی تشکیل شده‌است. این غدد هورمون‌هایی را ترشح می‌کنند که با همکاری یکدیگر عملکرد اندام‌های مختلف بدن را تنظیم می‌کنند.
این متخصصان می‌توانند افراد بزرگسال یا کودکان را تحت مداوا قرار دهند. زمانی که متخصص در درمان کودک تخصص داشته باشد، به او متخصص غدد اطفال یا متخصص غدد و متابولیسم کودکان گفته می‌شود. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید موضوعات پزشک کودکان را مطالعه کنید.
کار متخصص غدد چیست؟
اگر می‌خواهید بدانید متخصص غدد و متابولیسم کیست، باید ابتدا با کار این پزشک آشنا شوید. این متخصصان زمینه‌های زیادی را پوشش می‌دهند. پزشک شرایطی که بر بدن تأثیر گذاشته‌است را بررسی می‌کند و پس از تشخیص درمان را آغاز می‌کند. همان‌طور که گفتیم سیستم غدد و متابولیسم بدن از غدد درون ریز و برون ریز مختلفی تشکیل شده است. البته برای کسب اطلاعات بیشتر موضوعات متخصص زیبایی را مطالعه کنید. کار متخصص غدد و متابولیسم بررسی عملکرد صحیح این غدد و درمان مشکلات و اختلالات آنهاست.
مهم‌ترین بخش‌های بدن که توسط متخصص غدد و متابولیسم بررسی می‌شوند، عبارت‌اند از:
- آدرنال‌ها، غده‌هایی هستند که بالای کلیه‌ها قرار دارند و به کنترل مواردی مانند فشارخون، متابولیسم، پاسخ به استرس و هورمون‌های جنسی کمک می‌کنند.
- متابولیسم استخوان مانند پوکی‌استخوان
- کلسترول
- هیپوتالاموس بخشی از مغز است که دمای بدن، گرسنگی و تشنگی را کنترل می‌کند.
- پانکراس که انسولین و سایر مواد را برای فرایند هضم می‌سازد.
- پاراتیروئید، غده کوچکی در گردن است که کلسیم خون را کنترل می‌کند.
- هیپوفیز غده‌ای به اندازه نخود در پایه مغز است که هورمون‌ها را متعادل نگه می‌دارد.
- غدد تناسلی (گناد) که شامل تخمدان در زنان و بیضه در مردان می‌شود.
- تیروئید غده پروانه‌ای شکل در گردن است که متابولیسم، انرژی و رشد و تکامل مغز را کنترل می‌کند.
فوق‌تخصص‌های غدد و متابولیسم:
فوق‌تخصص‌های غدد و متابولیسم به چند بخش تقسیم شده و هر پزشک در بخش خاصی تخصص دارد. از جمله:
- دیابت
- اختلالات چربی
- تغذیه
- اختلالات پوکی‌استخوان – کلسیم
- دیابت کودکان
- هیپوفیز – گناد – آدرنال (PGA)
- اختلالات تیروئید
- مراقبت‌های تخصصی ترنسجندر و اینترسکس.
تمرکز متخصص غدد خوب بر روی چیست؟
یک متخصص و دکتر غدد در واقع یک متخصص داخلی است که وظیفه او، ارزیابی اثرات هورمون‌ها بر روی عواملی مانند:
- متابولیسم
- رشد
- وزن
- خواب
- هضم
- خلق
- تولید مثل
- ادراک
- قاعدگی
- شیردهی
- و عملکرد ارگان‌ها است.
مهم‌ترین غده‌های موجود در بدن انسان که توسط متخصص غدد خوب ارزیابی می‌شوند، غدد زیر هستند:
- غدد آدرنال: دو غده در کنار کلیه‌هایی که کورتیزول را ترشح می کنند
- هیپوتالاموس
- تخمدان ها: اندام‌های زنانه تولید مثل که هورمون جنسی زنانه را تولید می‌کنند.
- پانکراس: یک عضو در شکم است که هورمون‌های انسولین و گلوکاگون را ترشح می‌کند.
- پاراتیروئید: چهار غدد در گردن که نقش کلیدی در رشد استخوان دارند
- غده پنبه‌ای: غده ای در مرکز مغز است و به تنظیم الگوهای خواب کمک می‌کند.
- غده هیپوفیز: غالبا بر عملکرد همه غده‌های دیگر تأثیر می‌گذارد
- تست ها:، غدد تولید مثل مردانه که هورمون جنسی مردانه را تولید می کنند
- غده تیروئید:غده تیروئید، یک عضو پروانه‌ای شکل در گردن است که متابولیسم را تنظیم می کند.
هر گونه اختلال در عملکرد این ارگان‌ها، می‌تواند بر میزان تولید هورمون اثر بگذارد. علاوه بر این، از آنجا که غدد درون ریز یکدیگر را تحت تاثیر قرار می‌دهند، اختلال عملکرد یک غده می‌تواند اثرات نامطلوبی روی سایر غدد و هورمون‌های مترشحه از آنها بگذارد.
زیرمجموعه‌های تخصص غدد درون ریز:
از آنجایی که تخصص غدد درون‌ریز بسیار وسیع و متنوع است، متخصص غدد خوب می‌تواند با گذراندن دورهای بیشتر و تخصصی‌تر، روی برخی از بیماری‌های خاص، سنین و جمعیت های خاص و یا روش های خاص درمانی تمرکز کند. برخی از شاخه‌هایی که یک فوق تخصص غدد به صورت تخصصی در آنها به تبحر می‌رسد شامل موارد زیر می‌شود:
- دیابت و متابولیسم
- اونکولوژی غدد درون ریز (شامل سرطان)
- پزشکی هسته‌ای غدد درون‌ریز
- تغییر جنسیت
- اندوکرینولوژی نوروسرجیکال
- اندوکرینولوژی یا تخصص غدد کودکان
- غدد درون ریز تولید مثل (متخصصان باروری k.a.)
- بیماری تیرویید
چه زمانی باید به متخصص غدد مراجعه کرد؟
معمولاً افراد با بروز علائم مختلف به پزشک عمومی مراجعه می‌کنند. پزشک با بررسی علائم و نشانه‌ها ارتباط آنها را با اختلالات هورمونی و مشکلات غدد پیدا کرده و در صورت نیاز بیمار را به متخصص غدد ارجاع می‌دهد. در ادامه شایع‌ترین بیماری‌هایی که نیاز به مدیریت و درمان توسط متخصص غدد و متابولیسم دارند، توضیح می‌دهیم.
۱. درمان و مدیریت دیابت به کمک متخصص غدد
یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی که توسط متخصص غدد بررسی می‌شود، دیابت است. دلیل این بیماری ناکافی بودن ترشح انسولین از پانکراس است. این عارضه باعث ایجاد قند خون اضافی شده و به اندام‌های مختلف آسیب وارد می‌کند. متخصص غدد با رژیم غذایی و داروهای کاهنده قند خون از جمله انسولین دیابت را درمان و مدیریت می‌کند.
افراد مبتلا به دیابت باید به طور منظم به پزشک غدد و متابولیسم مراجعه کنند. این افراد ممکن است برای ثابت نگه داشتن سطح قند خون دارو مصرف کنند. برای مدیریت دیابت با درمانهای استاندارد می‌توان به پزشک عمومی مراجعه کرد. اما زمانی که این درمان‌ها جوابگو نباشد و سطح قند خون کنترل نشود، پزشک عمومی بیمار را به متخصص غدد ارجاع می‌دهد.
۲. درمان و مدیریت اختلالات تیروئید به کمک متخصص غدد
بیماری‌های تیروئید می‌تواند شامل مقدار زیاد یا خیلی کم انواع مختلف هورمون‌های تولیدشده در تیروئید باشد. پرکاری و کم‌کاری تیروئید ازاین‌دست بیماری‌ها بوده که با جایگزینی یا مسدودکردن هورمون تیروئید درمان می‌شوند.
- پرکاری تیروئید: غدد تیروئید بیش از حد هورمون تولید کرده که منجر به کاهش وزن، ضربان قلب سریع، تعریق و عصبانیت می‌شود.
- کم‌کاری تیروئید: در این حالت غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تولید نمی‌کند. منجر به خستگی، یبوست، خشکی پوست و افسردگی می‌شود.
برای بار اول و تشخیص اختلال تیروئید باید از متخصص غدد و متابولیسم وقت گرفت تا وضعیت بررسی شود. اگر عامل پیچیده دیگری وجود نداشته باشد، می‌توان برای مراقبت‌های بعدی به پزشک عمومی مراجعه کرد. اما گاهی برای مراقبت‌های بعدی باید بازهم به متخصص غدد مراجعه کرده و تحت کنترل بود. به‌عنوان‌مثال اگر بیمار باردار باشد و دچار اختلالات تیروئید شود، نیاز به مراجعه به متخصص غدد دارد.
دلایل دیگر برای مراجعه منظم به متخصص غدد، ایجاد گواتر یا بزرگ‌شدن غده تیروئید، ندول تیروئید یا علائم اختلال غده هیپوفیز است. اگر علائم اولیه بیماری با درمان بهبود پیدا نکند، لازم است دوباره به متخصص غدد مراجعه شود.
۳. درمان پوکی‌استخوان
پوکی‌استخوان باعث تحلیل رفتن بافت استخوانی و کاهش استحکام استخوان‌ها می‌شود. پوکی‌استخوان مچ دست، لگن، ستون فقرات و سایر قسمت‌های اسکلت بدن را در برابر شکستگی آسیب‌پذیر می‌کند. عوامل زیادی در پوکی‌استخوان نقش دارند، از جمله تغییرات سطح هورمون‌ها با افزایش سن. زمانی که پزشک عمومی مشکوک است که تغییرات در سطح هورمون‌ها باعث پوکی‌استخوان می‌شود، شما را به متخصص غدد و متابولیسم ارجاع می‌دهد.
۴. درمان سندرم تخمدان پلی‌کیستیک به کمک متخصص غدد
سندروم تخمدان پلی‌کیستیک حدود ۷ تا ۱۰% از زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری می‌تواند منجر به ناباروری، آکنه، پریودهای غیرقابل‌پیش‌بینی، افزایش موهای زائد صورت و سایر بیماری‌های مزمن شود. سندرم تخمدان پلی‌کیستیک مجموعه‌ای از علائم مربوط به عدم تعادل هورمونی است. شایع‌ترین علت ناباروری این بیماری بوده که می‌تواند باعث چاقی، دیابت، بیماری قلبی و اختلالات خلقی شود. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید موضوعات پزشکی زنان را بخوانید.
۵. درمان تستوسترون پایین به کمک متخصص غدد
سطوح پایین تستوسترون می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله اختلالات هورمونی، عوارض جانبی داروها و بیماری‌های مزمن ایجاد شود. متخصص غدد با روش‌های مختلف برای تشخیص، درمان و مدیریت این عارضه اقدام می‌کند. گاهی ممکن است به تستوسترون درمانی نیاز باشد که معمولاً تحت نظارت متخصص غدد انجام می‌شود.
۶. سرطان غدد درون‌ریز
سرطان ممکن است، در هر یک از غدد درون‌ریز از جمله پانکراس و تیروئید، هیپوفیز و غدد فوق کلیوی رخ دهد. وظیفه متخصص غدد مدیریت و حفظ تعادل سطح هورمون‌ها است.
۷. نارسایی آدرنال و بیماری آدیسون
نارسایی آدرنال از جمله بیماری آدیسون، اختلالی است که در غدد آدرنال اتفاق می‌افتد. کورتیزول یا هورمون استرس برای بدن ضروری است. در این بیماری هورمون کورتیزول به اندازه کافی تولید نمی‌شود. از شایع‌ترین علائم آن می‌توان به خستگی، ضعف عضلانی، کاهش اشتها و کاهش وزن اشاره کرد.
متخصص غدد با آزمایش خون نارسایی آدرنال را تشخیص می‌دهد. سایر آزمایش‌ها مثل سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی به تشخیص بهتر این بیماری کمک می‌کنند.
۸. بیماری هاشیموتو
این بیماری یک اختلال خودایمنی است که باعث کم‌کاری تیروئید می‌شود. به‌ندرت این بیماری می‌تواند پرکاری تیروئید را ایجاد کند. تیروئید غده کوچک و پروانه‌ای شکل است که در جلوی گردن قرار دارد. در بیماری هاشیموتو سیستم ایمنی بدن برای حمله به غده تیروئید آنتی‌بادی می‌سازد. در نتیجه تعداد زیادی گلبول سفید در تیروئید انباشته شده و به این غده آسیب وارد می‌کنند.
از علائم این بیماری می‌توان به خستگی، اضافه‌وزن، مشکل در تحمل سرما، درد عضلات، یبوست و قاعدگی‌های سنگین یا نامنظم اشاره کرد.
۹. سندروم کوشینگ
سندروم کوشینگ زمانی رخ می‌دهد که هورمون کورتیزول در مدت‌زمان طولانی بیش از حد ترشح شود. کورتیزول به بدن کمک می‌کند تا به استرس پاسخ دهد. این هورمون همچنین به حفظ فشارخون، تنظیم قند خون، کاهش التهاب و تبدیل غذا به انرژی کمک می‌کند.
از علائم سندرم کوشینگ می‌توان به افزایش وزن، لاغر شدن پاها و بازوها، گرد شدن صورت، افزایش چربی اطراف قاعده گردن و کبودی آسان اشاره کرد. احتمالاً متخصص غدد از آزمایش‌های ادرار، بزاق یا آزمایش خون برای تشخیص این بیماری استفاده کند.
۱۰. بیماری آکرومگالی و غول‌پیکری
آکرومگالی زمانی رخ می‌دهد که هورمون رشد بیش از حد تولید شود. هورمون رشد (GH) عمدتا در غده هیپوفیز تولید می‌شود و رشد فیزیکی بدن را کنترل می‌کند. در بزرگسالان مقدار بیش از حد این هورمون باعث افزایش اندازه استخوان‌ها، غضروف‌ها، اندام‌های بدن و سایر بافت‌ها می‌شود. تغییرات رایجی که در ظاهر بدن به وجود می‌آید، شامل بزرگ‌شدن یا تورم بینی، گوش‌ها، دست‌ها و پاها است. لب‌ها، بینی و زبان بزرگ‌تر شده و تعریق افزایش پیدا می‌کند.
بیماری ژیگانتیسم یا غول پیکری هم علتی مشابه با بیماری آکرومگالی دارد، با این تفاوت که این ترشح بیش‌ازحد هورمون رشد در زمان کودکی اتفاق می‌افتد. در نتیجه قد بسیار بلند از علائم این بیماری است.
۱۱. بیماری نئوپلازی غدد درون‌ریز متعدد نوع ۱
این اختلال ژنتیکی نادر بوده و غدد درون‌ریز را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این غدد در قسمت‌های مختلف بدن قرار داشته و تولید بسیاری از هورمون‌ها را کنترل می‌کنند. هورمون‌ها بسیاری از فرایندهای بدن از جمله رشد، هضم و عملکرد جنسی را هدایت می‌کنند.
۱۲. بیماری هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه
این بیماری در اثر اختلال غدد پاراتیروئید ایجاد می‌شود. این غدد اندازه نخود بوده و اطراف تیروئید قرار دارند. در هیپر پاراتیروئیدیسم یا پرکاری تیروئید اولیه یک یا چند غدد پاراتیروئید بیش فعال هستند. در نتیجه غده، بیش از حد هورمون ترشح می‌کند. افزایش هورمون پاراتیروئید باعث افزایش کلسیم در خون می‌شود که می‌تواند مشکلات سلامتی مانند نازک شدن استخوان و سنگ کلیه را ایجاد کند. معمولاً متخصص با آزمایش‌های معمول خون در مراحل اولیه این بیماری را تشخیص می‌دهد.
۱۳. چاقی
چاقی عامل نگران‌کننده برای سلامت عمومی است و با بیماری‌های قلبی همراه است. این بیماری باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان‌ها، سکته مغزی، بیماری‌های متابولیک، نارسایی قلبی و سایر بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود. عوامل مختلفی مانند ژنتیک، فرهنگ، رژیم غذایی، کاهش فعالیت بدنی، اختلالات غدد درون‌ریز، متابولیسم انرژی و داروها می‌توانند باعث چاقی شوند.
با مراجعه به متخصص غدد و بررسی دلیل چاقی می‌توان برنامه‌ای برای لاغری دریافت کرد. گاهی چاقی به دلیل اختلال در غدد درون‌ریز ایجاد شده و با درمان مشکلات غدد می‌توان آن را کنترل کرد.
۱۴. اختلالات هیپوفیز
تومورهای هیپوفیز باعث رشد غیرطبیعی سلول‌ها در غده هیپوفیز می‌شود. هیپوفیز غده‌ای به اندازه نخود در پایه مغز است که هورمون‌ها را متعادل نگه می‌دارد. هیپوفیز غده بسیار مهمی در بدن است که عملکردهای بسیاری دارد و عملکرد بسیاری از غدد دیگر را هم تنظیم می‌کند.
برخی از تومورهای هیپوفیز تولید هورمون‌های مؤثر در عملکرد بدن را زیاد می‌کنند. برخی دیگر هم تولید این هورمون‌ها را کاهش می‌دهند. تومورهای هیپوفیز تءثیرات مهمی در سیستم رشد و متابولیسم بدن دارند. بیشتر تومورهای هیپوفیز دارای رشد غیرسرطانی هستند.
آزمایش‌ها و جراحی‌های مربوط به بیماری‌های غدد و متابولیسم:
آزمایش‌ها، روش‌های غربالگری و جراحی‌های توصیه شده توسط متخصص غدد به مشکل دقیق شما بستگی دارد. به گفته انجمن پزشکی آمریکا متخصصان غدد از روش‌های آزمایشگاهی، نمونه‌برداری از بافت، تجزیه‌وتحلیل ژنتیکی و تصویربرداری با وضوح بالا استفاده می‌کنند. به‌عنوان‌مثال برای ارزیابی افراد مبتلا به بیماری متابولیک استخوان آزمایش تراکم مواد معدنی استخوان انجام می‌شود. دررابطه‌با بیماری‌های تیروئید ممکن است سونوگرافی تیروئید و بیوپسی آسپراسیون با سوزن و هدایت اولتراسوند انجام شود.
زمان مراجعه به متخصص غدد و متابولیسم باید انتظار چه چیزی را داشت؟
بیشتر بیماری‌هایی که متخصص غدد و متابولیسم درمان می‌کند، نیازی به جراحی ندارد. به همین دلیل با مراجعه به مطب و معاینه سرپایی پزشک اقدامات لازم را انجام می‌دهد. متخصص غدد مانند سایر پزشکان ابتدا سؤالاتی در مورد سوابق پزشکی، عادات سلامتی، علائم بیماری، داروها و سابقه خانوادگی می‌پرسد.
متخصص معمولاً یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. در این معاینه نبض، ضربان قلب و فشارخون بررسی می‌شود. پزشک پوست، مو، دهان و دندان را ارزیابی کرده تا اختلالات مرتبط با هورمون‌ها را شناسایی کند. البته برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید مقاله انواع مدل لمینت دندان را بخوانید. برای بررسی‌های بیشتر ممکن است دکتر غدد آزمایش خون، آزمایش ادرار، انجام بیوپسی، سونوگرافی و آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن را تجویز کند.
سخن پایانی
شما در این مقاله با دکتر متخصص غدد و متابولیسم آشنا شدید. همچنین از بیماری ها و درمانهای آنها آگاه شدید. اگر سوال یا نظری دارید آن را در کامنت مطرح کنید تا در اسرع وقت توسط ما جواب داده شود.
سوالات متداول
علائم گواتر ساده ناشی از کمبود تولید هورمون های تیروئیدی یا افزایش تولید این هورمون‌ها نمی‌باشد. بلکه بزرگ شدن آناتومیکی غده‌ی تیروئید باعث ایجاد علائم گواتر ساده خواهد شد. از این علائم به صورت عمده و مشترک می‌توان به احساس خفگی و تنگی در گلو و مشکل در بلع اشاره کرد.
ممکن است زیاد عبارت “متورم شدن غدد لنفاوی” به گوشتان خورده باشد. این عارضه معمولا به‌دلیل وجود عفونت ویروسی یا عفونت باکتریایی رخ می‌دهد. علت این عارضه به‌دلیل جذب عفونت‌ها توسط غدد لنفاوی رخ می‌دهد. گفتیم که این غدد مانند سدی محافظ در مقابل عفونت‌های مختلف هستند.
ورود این عفونت‌ها به داخل غدد لنفاوی، باعث تورم آنها می‌شود. بزرگ شدن بیشتر از اندازه طبیعی غدد لنفاوی گردن یا کناره‌های چانه یا زیر بغل نشان‌دهنده تورم این غدد است. معمولا تورم غدد لنفاوی نشانه بیماری خطرناکی نیست.
